به نقل از «قدس آنلاین»

بانوی اخلاق و عرفان

تاریخ انتشار: ۲۰ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۲۶۷۵۰۷

بنا به حدیث شریف علوی که می‌فرماید «تَکَلّموا تُعرَفوا، فإنّ المَرءَ مَخبوءٌ تَحتَ لِسانِه» یعنی سخن گویید تا شناخته شوید زیرا آدمی در زیر زبان خود پنهان است؛ برای فهم شخصیت حضرت زهرا(س) لازم است بیش از هر چیز به گفته‌های آن بزرگوار مراجعه کنیم. هر چند احادیث ایشان به دلایلی مختلف ازجمله کوتاهی عمر گرانبهایی که داشتند خیلی نیست، اما اگر خوب دقت شود می‌توان گفت همین کلمات اندک باقی مانده از آن حضرت(س) حاکی از علم سرشار و افق دید بسیار بلند ایشان است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر علیرضا موفق، پژوهشگر حوزه اخلاق و عرفان اسلامی درباره شخصیت بی‌نظیر علمی حضرت فاطمه زهرا(س) را در ادامه می‌خوانید.

خطبه فدکیه، سند علمی محکم حضرت زهرا(س)

دکتر موفق در ابتدا با بیان اینکه احادیث حضرت زهرای مرضیه(س) در موضوعی خاص و مفهومی محدود خلاصه نمی‌شود و کلیت آن مثال‌زدنی است، می‌گوید: حتی این کلیت به‌حدی است که از آن‌ها می‌توان به قوانین مهمی در علوم انسانی مانند عرفان و اخلاق دست یافت. در این احادیث با کمال ناباوری می‌‎توان به پاسخ بسیاری از معضلات و سؤالاتی که در سطح کلان این علوم وجود دارد، رسید. مطلب ایشان در این احادیث روی فرد، گروه یا نحله خاصی نیست و تمرکز بحث روی یک قانون و رابطه حقیقی میان مفاهیم و داده‌ها بنا شده است. شاید مشابه آن را در علوم تجربی بتوان به فرمول‌ها تشبیه کرد. مانند قوانین نیوتن درباره حرکت، وقتی کسی مانند نیوتن در علم فیزیک به بیان یک قانون علمی می‌پردازد، بدیهی است مطلب او تنها به یک بخشی از علم محدود نیست بلکه کل علم را دربرمی‌گیرد. اگر به سخنان حضرت زهرا(س) خوب دقت شود، به نظر می‌رسد ایشان کاملاً از این تسلط و اشراف علمی بر کل آموزه‌ها و معارف الهی برخوردار بودند و این امر با توجه به عمر کوتاهی که داشتند بی‌نظیر است.

او یادآور می‌شود: برای ما که قائل به عصمت ایشان هستیم، هضم این موضوع خیلی دور از ذهن نیست اما از نگاه بیرونی چه کسی قادر است بفهمد یک بانو که بنا به نظر مشهور بیش از 18 بهار از عمر شریفشان نگذشته بود، بتواند حرف‌هایی را مطرح کند که در چند علم سرآمد و حرف نخست به شمار آید. به‌طور نمونه اگر به خطبه فدکیه مراجعه کنید، شواهد بسیاری برای گفته فوق می‌توان معرفی کرد. ایشان خطاب به بزرگان قوم مطالبی را مطرح می‌کند که آن‌ها شرمنده شده و حتی اشکشان سرازیر می‌شود. مطالب از سوی ایشان آن‌قدر قوی، در سطح عالی، قاعده‌مند و مبتنی بر قوانین کلی و منظرهای بلند ارزشی بود که بزرگان و اصحاب پیامبر اکرم(ص) که سه برابر او عمر داشتند، با آن همه شوکت و مقام تأیید کردند و نتوانستند انکار کنند و تحت تأثیر عمیق سخنان ایشان قرار گرفتند. این موضوع در تاریخ اسلام و حتی تاریخ سایر ملل بی‌سابقه است.

عبادت خالصانه، راهی به سوی حضرت حق

این استاد اخلاق و عرفان اسلامی در پاسخ به این پرسش که شاید برخی خطبه فدکیه را یک استثنا بدانند، آیا نمونه‌های دیگری سراغ دارید، می‌گوید: در این باره به حدیثی اشاره می‌کنم که خارج از خطبه فدکیه است اما باز سطح فرمایش حضرت فاطمه(س) بسیار عالی است و به ارتباط مفاهیم و کلان‌نگری توجه دارند. ایشان می‌فرماید: «هر که عبادات و کارهای خود را خالصانه برای خدا انجام دهد، خداوند بهترین مصلحت‌ها و برکات خود را برای او تقدیر می‌کند».

حجت‌الاسلام موفق در توضیح نکات کلیدی این حدیث کوتاه یادآور می‌شود: حضرت زهرا(س) در این حدیث درصدد نشان دادن راهی به سوی حضرت حق است. به نظر می‌رسد ایشان می‌خواهند با طرح موضوع عبادت مخلصانه، مهم‌ترین راه به سوی حق را بیان کنند که در عرفان شیعی سرجمع راه‌ها به شمار می‌آید. شاید این یک تبیین واقعی برای همان طریق سماوی باشد که حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه به آن اشاره می‌کنند. می‌دانید از عرفان صوفی و عرفان‌های اهل کتاب تا عرفان‌های کاذبی که امروزه در تمام دنیا ازجمله کشور ما رواج یافته، همگی دنبال آن هستند راهی را به سوی حضرت حق بیان کنند. عده‌ای ریاضت‌های مختلف مطرح می‌کنند، عده‌ای هم به فکر جمع کردن طرفداران بیشتر هستند و راه‌های احیاناً لذت‌بخش را به پیروان خود معرفی می‌کنند. اینجاست که معرفی یک مسیر واقعی که حاصل تمام توصیه‌های آیات و روایات باشد، بسیار ارزشمند است.

سیر و سلوک عرفانی در آموزه‌های حضرت زهرا(س)

این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که شاید برخی موافق این حد از برداشت نباشند، مثلاً حدیث درباره توحید سخنی نگفته در حالی که بسیاری از عرفای نامی مانند ابن‌ترکه و ملاصدرا بحث اصلی عرفان را توحید می‌دانند، تصریح می‌کند: اتفاقاً مسئله توحید کاملاً تبیین شده است. حضرت زهرای مرضیه(س) وصف اصلی عبادت برای سلوک الی الله را خلوص دانسته است. اگر این وصف نباشد عبادت نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه اصلاً تحقق نخواهد یافت. در حقیقت خلوص در حدیث فوق وصف تبیینی است نه تقییدی. علامه طباطبایی(ره) در تفسیر آیه ایاک نعبد در سوره حمد به این نکته ارزشمند تأکید می‌کند که عبادت تنها باید برای خدا باشد و الا اگر این خلوص رعایت نشود و شخص به‌ویژه برای خودش عبادت کند، مثلاً برای رسیدن به بهشت یا ترس از دوزخ عبادت کند، آن شخص عبادت نکرده است. شاید بتوان گفت حیثیت تبیینی توحید در همین نوع از عبادت معنی می‌شود، چون از خود فارغ شدن در عبادات بخشی از معنی عبادت است و کسی که توحید را رعایت نکند و برای تحقق آن به خودش توجه داشته باشد، اساساً عبادت را بدست نیاورده است. پس عبادت حبی که حضرت علی(ع) آن را عبادت احرار می‌نامد از نظر علامه تنها عبادتی است که واقعاً عبادت نامیده می‌شود و دیگر عبادت‌ها به طور تسامحی اسم عبادت دارند. حضرت زهرا(س) چنین عبادتی را مسیر سلوک الی الله می‌داند و هر قدر انسان در این مسیر حرکت کند در راه محبوب قدم برداشته است.

مریم احمدی شیروان

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: حضرت زهرا س خطبه فدکیه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۲۶۷۵۰۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

درخشش گنجی از لاهور

یکی از نمونه‌های این رفت‌و‌آمدها، در وجود ابوالحسن علی بن عثمان هجویری، عارف معروف سده‌های چهارم و پنجم هجری متجلی است. او که پرورش یافته مکتب تصوف و عرفان از بزرگ‌ترین عارفان عصر خود بود، زاده غزنین و آرام گرفته در لاهور پاکستان است. مهم‌ترین اثر او که کشف المحجوب نام گرفته است، از قدیمی‌ترین و پرمغزترین آثار و متون حوزه تصوف و عرفان اسلامی به‌شمار می‌آید. آنچنان که در وجه تسمیه آن خود می‌نویسد:«چون این کتاب اندر بیان راه حق بود و شرح کلمات تحقیق و کشف حُجُب بشریت جز این نام او را اندر خود نبود». کشف المحجوب همچنین در زمره کهن‌ترین نوشته‌های عرفانی به زبان فارسی نیز به حساب می‌آید. چند و چون جزئیات زندگی نویسنده از جمله تاریخ‌های دقیق ولادت و فوت او در لابه‌لای صفحات تاریخ پنهان مانده است و جز گمانه‌هایی از آن بر‌جای نیست. اندک دانسته‌های موجود از حیات ظاهری او همان چیزهایی است که در کتاب کشف المحجوب به یادگار مانده است. او را در تصوف و عرفان پیرو مکتب ابوالفضل محمد بن حسن خطلی دانسته‌اند. او همچنین محضر ابوالقاسم گرگانی را دریافته است. نام کامل او ابوالحسن علی بن عثمان علی غزنوی‌هجویری‌جلابی است.او علاوه بر این‌که دستی بلند در سیر انفس داشته است، از پا در رکابان سیر آفاق نیز به‌شمار می‌آمده است. سفرهای زیادی در گسترده تمدن اسلامی توسط او ثبت شده است. آذربایجان، دمشق و شام، رمله، طوس، اوزگند، میهنه، مرو و سمرقند از‌جمله مقصد‌های او به‌شمار می‌آیند. هرچند زمانی نیز مقیم عراق آن زمان شده بود.گزند روزگار ما را از دیگر کتاب‌های او محروم ساخته و «کشف المحجوب لارباب القلوب» تنها یادگار از نوشته‌های اوست.یکی از برکات حضور هجویری در لاهور که در تاریخ ذکر شده، دعوت عده زیادی از ساکنان آن دیار به دین اسلام است. از‌جمله پذیرندگان دین اسلام، حاکم وقت لاهور است که توسط او مسلمان شد. حاکم لاهور پس از پذیرش اسلام، شیخ هندی نام گرفت و نوادگان او از آن زمان متولی بارگاه هجویری هستند. او هر چند در شریعت، حنفی‌مذهب است اما در نوشته‌های خود ارادت زیادی را به اهل‌بیت علیهم‌السلام نشان می‌دهد.از آن‌جمله ذکر این حکایت از کشف المحجوب که خالی از لطف نیست: «مردی به در سرای حسن بن علی رضی‌ا... عنهما آمد و گفت ای پسر پیغامبر مرا چهارصد درم وام است. حسن فرمود تا چهارصد دینار بدو دادند و گریان اندر خانه شد. گفتند چرا می‌گریی ای فرزند پیغمبر. گفت از آنچه اندر تفحص حال این مرد تقصیر کردم تا وی را به ذل سؤال آوردم.»   آرامگاه هجویری همیشه مکانی زیارتی و همچنین فضایی مناسب برای جویندگان راه حقیقت برای اعتکاف و چله‌نشینی بوده است. مردم مسلمان پاکستان از مذاهب مختلف اسلامی، اعتقاد زیادی به برکات زیارت مزار او دارند. امروزه نیز در لاهور این آرامگاه از مکان‌های پرتقدس برای مسلمانان شبه قاره و پاکستان محسوب می‌شود. در این منطقه به او لقب داتا گنج بخش داده‌اند و بارگاه او را داتا دربار می‌نامند. این مجموعه شامل مرقد هجویری، مسجدی به نام او و جمعیت هجویریه است. عده زیادی از این مردم باوردارند که برای گرفتن حاجت‌های خود ۴۰شب، گرد این مزار طواف کنند تا به مراد خود برسند. هرساله در سالروز درگذشت او، مراسمی با نام عُرس برگزار می‌شود. این برنامه در بیستم ماه صفر آغاز شده و سه روز طول می‌کشد.در این ایام برنامه‌های قوالی، سماع، ختم قرآن، خطابه و وعظ اجرا می‌شود و نذرکنندگان از مردم با انواع غذا و شیرینی پذیرایی می‌کنند. بی‌شک حضور هجویری و کتاب ارزشمند به یاد گار مانده از او همچون پلی استوار برای نزدیک‌تر کردن دل‌های امت اسلام از مذاهب مختلف خواهد بود. علاوه بر این، توانایی دارد که دل‌های علاقه‌مندان عرفان اسلامی و زبان فارسی را به یکدیگر پیوند دهد.حفظ تعادل در پیروی از شریعت و دور شدن از ذوقیات و برداشت‌های نفسانی از ویژگی‌های صاحب کشف المحجوب است. او بدون این‌که خود را در ورطه افراط یا پرتگاه تفریط بیندازد، شخصیتی متشرع و در عین حال بر مدار تعادل از خود بروز می‌دهد و عرفان و اخلاق را در تربیت نفس به هم، به‌گونه‌ای که نمونه فرید و منحصر به خود را در میان معاصرانش ارائه می‌دهد. شفافیت و روانی روایت علی بن عثمان از عبودیت ذات پروردگار،جویندگان و تشنه کامان حقیقت و معرفت را با زلالی هرچه تمام سیراب می‌سازد. چنان که گفته آمد، کشف المحجوب تنها یادگار به جا مانده از هجویری است و دیگر آثار او در غبار زمانه راه خود را گم کرده اند و ما از خواندن آنها محروم هستیم. خود او در کتابی که به دست ما رسیده، آثار دیگر خود را بر این اساس معرفی می‌کند:    ۱- دیوان شعری که بنا بر گزارش هجویری، کسی آن را از وی امانت گرفت و با کمی تغییر آن را به نام خود کرد.    ۲- منهاج‌الدین که از کشف المحجوب چنین استنباط می‌شود که این کتاب درباره بزرگان تصوف و اهل بیت علیهم‌السلام و فضایل اصحاب صفه بوده و از حسین بن منصور حلاج هم در آن یاد شده است، این کتاب را نیز یکی از مدعیان به نام خود کرد.    ۳- الرعایه لحقوق ا... تعالی در باب توحید بوده که در آن به رد آرای مخالفان توحید پرداخته است.    ۴- اسرار الخِرَق و الملوّنات (در آداب خرقه و مرقع پوشی) که در زمان نوشتن کشف المحجوب دست‌نوشته‌ای از آن در مرو موجود بوده است.   ۵- البیان لاهل العیان، درباره جمع و تفرقه است که هجویری در جوانی آن را نوشت.    ۶- نحو القلوب / بحرالقلوب که در آن‌ به‌طور مفصل درباره اصطلاح عرفانی جمع سخن گفته است.    ۷- کتابی است در شرح کلام حسین بن منصور حلاج که هجویری در آن «به دلایل و حجج، علو کلام و صحت حال» حلاج را ثابت کرده است.     ۸- کتاب یا رساله‌ای درباره ایمان.      ۹- کتاب فنا و بقا، درباره این دو اصطلاح عرفانی.